Recenzja Andrzeja Matuszczyka

Przewodnik „Jej wysokość Brzanka” cieszy się niesłabnącą popularnością. W ramach akcji promocyjnej w dniach 20 i 21 września będzie możliwość spotkania z autorem i zapoznania się z przewodnikiem. Poniżej zamieszczamy recenzję Andrzeja Matuszczyka, opublikowaną w Tuchowskich Wieściach 3(137)/2014.

Nowy rozdział w historii Pogórza Karpackiego, czyli przewodnik Piotra Firleja.

Gdy w latach 90. zaczynałem od serca zajmować się Pogórzem Karpat, była to praktycznie wielka biała plama na mapach, w publicystyce oraz na rynku przewodników górskich. Niestety, wielcy i najwięksi od pisania przewodników także raczej przejawiali niechęć do tematyki Pogórza. Swoistym symbolem minionego dziadostwa w tej materii pozostawała żenująca w swej treści oraz formie mapa turystyczna „Okolice Tarnowa”.

Choćby między innymi dlatego najnowsze wydawnictwo Piotra Firleja na temat Pogórza Karpackiego ze słusznym zaakcentowaniem samej Brzanki na Pogórzu Ciężkowickim, z pewnością oznacza ogromny postęp w przybliżaniu uroków tej ziemi. Jednocześnie – i co najważniejsze – trzeba pojawienie się takiej książki na rynku ocenić jako wzór nowoczesnego przewodnika dla współczesnych turystów.

Najbardziej cieszy fakt, że całości dzieła patronuje Pogórzańskie Stowarzyszenie Rozwoju. W stopce książki czyta się o całych zespołach osób, które ją tworzyły oraz pomagały przy jej powstawaniu; świadczy to jak najlepiej o rosnącym zainteresowaniu Pogórzem coraz szerszych gremiów. A do tego wszystkiego jeszcze ten swoisty patronat naukowy Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Każdy autor przewodnika chciałby z pewnością uzyskać tego rodzaju potwierdzenie stopnia fachowości dla swojej pracy.

Nawiązując do samej treści przewodnika, wypada zacząć od samego tytułu „Jej wysokość Brzanka”. Takie brzmienie słów sugeruje coś na poły arystokratycznego, podkreślając jednocześnie słuszną wysokość tego uroczego wzniesienia na Pogórzu Ciężkowickim. A jest to przecież zaledwie 536 m n.p.m. Dla Pogórza Karpat oznacza to jednak wysokości bardzo znaczne, że wspomnę np. o leżącym nie tak daleko od Brzanki Wale nad Tarnowem (521 m), jednym z najlepszych miejsc widokowych na całym Pogórzu Karpat.

Przez trzy podstawowe rozdziały przewodnika (Brzanka, Bliżej… jeszcze bliżej, Wycieczka z przewodnikiem) przewija się przede wszystkim poruszana w różnych kontekstach historia opisanego terenu, z dużym uszczegółowieniem szeregu kwestii najważniejszych, jak m.in. okresu I wojny światowej. Drugi uznany przez autora i wspomagany przez niego zespół problem to opisy zabytków oraz liczne odniesienia uwzględniające coraz bardziej cenioną rolę i znaczenie krajobrazu kulturowego.

Całkiem oddzielnego odnotowania wymaga bardzo wytworna szata graficzna książki, za którą podążają świetne opisy poruszanych tematów i problemów. Załącznikiem do przewodnika jest jeszcze zestaw użytecznych, dość dokładnych map opisanego terenu oraz potrzebne zawsze odniesienia bibliograficzne.

Wracając do treści przewodnika i towarzyszących jej obrazów, trzeba podkreślić, że wszystko zaczyna się od zdjęcia na stronie tytułowej, na którym widać szczytowy rejon zalesionej kopuły Brzanki. Całej książce towarzyszą wartościowe fotografie fauny i flory o wysokiej rozdzielczości oraz równie ciekawe zdjęcia pogórzańskich krajobrazów w opisanych częściach Pogórza Ciężkowickiego i Pogórza Rożnowskiego. Została podana naukowo udokumentowana regionalizacja fizjograficzna Karpat Polskich, sfotografowano szereg zabytkowych obiektów. Zachęca się czytelnika do poznania elementów infrastruktury szlaków turystycznych na Pogórzu.

Przedmiotem rozważań jest z kolei etnografia terenu, formy ochrony przyrody, wraz z zachętą czytelnika do włączenia się w rozwiązanie geologicznych rebusów. Z tematów ściśle historycznych opisano zagadnienie własności ziemskich oraz system dróg w XVI wieku na Pogórzu, podając m.in. plansze wycieczek śladami Rozwadowskich w Tuchowie.

Autor analizuje dalej szkic sieci drogowej w czasach dawnych, wylicza zniszczone dwory w czasie rabacji galicyjskiej oraz opisuje linię frontu w czasie I wojny światowej w Karpatach od stycznia do maja 1915 roku ze szczególnym uwzględnieniem przebiegu operacji gorlickiej w okolicach Brzanki. Z czasów II wojny światowej podaje z kolei szczegóły o szlaku partyzanckich walk Batalionu Armii Krajowej „Barbara”.

Z innych tematów turysta otrzymuje zaproszenie na: wycieczkę szlakiem kulturowym, dostaje opisy ścieżek przyrodniczych (na przykładzie Policht), może się dowiedzieć o przebiegu szlaku zbiorowisk roślinnych na Pogórzu. Dalej podano wykaz cmentarzy z okresu I wojny światowej i sposób zwiedzania okolic odnoszących się do walk podczas II wojny światowej. Został także opisany szlak rzemiosła, smaki i zapachy produktów regionalnych, podano propozycję odbycia wycieczki szlakiem tutejszych legend, czy – do wyboru – trasy po obiektach sakralnych oraz wzdłuż szlaku kapliczkowego.

Do tego wszystkiego dochodzi szlak architektury kamiennej i nie istniejących już kościołów. Wszystko uzupełniają opisy sanktuariów, a z innej całkiem dziedziny – ciekawostki na temat źródeł mineralnych i pogórskich winnic. Nie zapomniano wreszcie o bardzo modnej dziś agroturystyce, także na Pogórzu, wreszcie o szerokiej gamie szlaków rowerowych oraz nadających się dla turystyki konnej.

Cóż do tego wszystkiego można byłoby jeszcze dodać? Jako szczęśliwa rodzina zapisali się w dziejach Pogórza Ciężkowickiego państwo Solakiewiczowie, w stosunku do których Brzanka zaciągnęła na zawsze wielki dług wdzięczności. Gdy tutejszemu schronisku – bacówce groził bardzo niepewny los, Solakiewiczowie podjęli trud wykupienia schroniska, w którym to obiekcie pani Alicja wraz z córką po dziś dzień dobrze gospodarzą, z jak najlepszym pożytkiem dla plecakowego i nie tylko takiego – turysty.

Jednak prawdziwie szczęśliwi będą przede wszystkim ci turyści i krajoznawcy, którzy raz się w te rejony Pogórza wybiorą, bo – tak sądzę – na zawsze owe pogórskie dziedziny pokochają, coraz bardziej powiększając powszechne przekonanie, że niesłusznie owych wartościowych okolic przez tak długi okres czasu praktycznie nie zauważano.

„Jej wysokość Brzanka” – Piotr Firlej – M-Studio Mirosław Dryla – Tarnów 2014

Andrzej Matuszczyk
Autor recenzji jest jednym z najbardziej znanych w Polsce popularyzatorów turystyki górskiej, od 1978 r. pracuje w Centralnym Ośrodku Turystyki Górskiej w Krakowie. Autor ponad 1700 publikacji na temat turystyki górskiej, w tym licznych przewodników (62 tytuły), map turystycznych (106 edycji), licznych artykułów publikowanych w internecie, również autor 35 pozycji wydawniczych dotyczących analizy doświadczeń turystycznych i duchowych św. Jana Pawła II.

Przewodnik „Jej wysokość Brzanka” został wydany przez Pogórzańskie Stowarzyszenie Rozwoju w Tuchowie.

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.
Publikacja współfinansowana jest ze środków Unii Europejskiej w ramach osi 4 – LEADER Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.
Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.